2012-06-22

Wnioski z konferencji „Zakopane –przywracanie świetności”

Z okazji Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków, 27 kwietnia 2012 roku w Urzędzie Miasta Zakopane odbyła się konferencja „Zakopane - przywracanie świetności”, zorganizowana przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, pod patronatem Burmistrza Miasta Janusza Majchra i przy finansowym wsparciu Gminy Miasta Zakopane.

Prelegentami byli doskonali znawcy tematu: senator RP Janusz Sepioł, dyrektor Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Marszałkowskiego Krzysztof Markiel, ekspert od funduszy unijnych Bożena Pietras-Goc, Wojewódzki Konserwator Zabytków Jan Janczykowski, kierownik Delegatury w Nowym Targu Andrzej Pietraszkiewicz, architekci - profesorowie Politechniki Krakowskiej Piotr Gajewski i Marek Kowicki, Maciej Pinkwart i Zbigniew Moździerz.

Wszyscy prelegenci podeszli do sytuacji architektoniczno-przestrzennej Zakopanego bardzo poważnie i przy ogólnej zgodzie, że jest ona obecnie nieomal katastrofalna, zasugerowali wiele „akcji ratunkowych”, rozwiązań, które – gdyby zostały natychmiast wdrożone - mogą jeszcze coś uratować z kulturowego dziedzictwa naszego miasta.

Senator Sepioł stwierdził, że dziedzictwo architektoniczne Zakopanego jest zagrożone i to podwójnie: poprzez dewastację krajobrazu, to jest chaos budowlany i reklamy oraz degradację budynków, wypieranych przez nowe obiekty, nastawione na zysk. Jako przyczynę tego stanu wskazał doktrynę swobody budowlanej, czyli wadliwy system planowania przestrzennego w naszym kraju.

Nawet pewne formy ograniczania tej swobody, studium uwarunkowań, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz parki kulturowe- jak podkreślił Krzysztof Markiel- „nie funkcjonują zgodnie z oczekiwaniami”. Terenów objętych planami jest za mało, dobra idea parków kulturowych nie doczekała się, jak w przypadku Zakopanego (co podkreślił Jan Janczykowski), planu zarządzania.

Na przeszkodzie stoi nie tylko niski poziom koordynacji i współpracy w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami w regionie ale przede wszystkim „ciągłe niedocenianie wartości dziedzictwa i krajobrazu kulturowego jako znaczącego potencjału gospodarczego i traktowanie konieczności ochrony dziedzictwa jako problemu konfliktogennego i ograniczającego swobodę dysponowania własnością prywatną i publiczną” (Krzysztof Markiel i Jan Janczykowski).

Architekt Piotr Gajewski przytoczył typową rozmowę na ten temat przy okazji wpisywania czyjegoś domu na listę obiektów zabytkowych : „Czy pan wie, co pan robi ? Pan może spowodować obniżenie wartości mojego domu; nie będzie można go zmieniać. Ale - odpowiedział pan Gajewski - przecież właśnie wartością pańskiego budynku jest to, że on jest taki. I niech go pan nie zmienia, bo w ten sposób wywiezie pan na śmietnik swój majątek”.

Podobnie Marek Kowicki, który mówiąc o prowincji austriackiej stwierdza: Ci ludzie –mówił o lokalnych mieszkańcach - wiedzą, że jeśli ktoś przyjeżdża, podejmuje jakąś ogromną podróż, dajmy na to z Hamburga, żeby odpocząć w Alpach, w miejscowości Boden, to on przyjeżdża tam nie po to, żeby mieszkać w czymś co będzie mu przypominało blok, z którego wyjechał, tylko chce mieszkać w czymś, co będzie w miarę autentyczne. W tym przypadku - rzeczywiście autentyczne!”

Senator Sepioł podsumował to następująco: - Zasadniczą cechą, wyróżniającą Zakopane wśród innych ośrodków turystycznych i narciarskich jest właśnie dziedzictwo kulturowe i ta specyficzna, niepowtarzalna architektura. To jest element marki, to jest element wyróżniający. To się da przekształcić w produkt, czy urynkowić. Warunek jest jednak zupełnie zasadniczy: to, co jest autentyczne, wartościowe, musi przetrwać. Nie może być przysłonięte, przytłoczone przez swoje sąsiedztwo. No i może to być dowód na to, że sami to szanujemy, otaczamy opieką. Na pewno będzie trudno sięgać po środki zewnętrzne, jeśli nie będzie tej determinacji w wydatkach własnych, zarówno samego Zakopanego, jak i jego mieszkańców”.

To podkreślali wszyscy prelegenci. Sprawą absolutnie zasadniczą jest nasze własne zrozumienie, docenianie tego co mamy i pełna determinacja, by walczyć o jego przetrwanie.
Określając Zakopane jako „miejsce niewykorzystanych szans”, Wojewódzki Konserwator Zabytków powiedział: „To ostatnia chwila. Za parę lat nie będziemy mieli czego tutaj szukać”.

Postulaty
Całkowicie zgadzając się z tą diagnozą sytuacji, apelujemy do lokalnych władz samorządowych o podjęcie decyzji, które umożliwią realizację zaproponowanych przez prelegentów rozwiązań i kierunków działania.

Działania własne
1. Przede wszystkim należy opracować strategię zarządzanie dziedzictwem kulturowym. Musi to być ważna część programu rozwoju miasta. W ramach tejże strategii można:
• rozszerzyć miejski program pomocowy dla prywatnych właścicieli najcenniejszych budynków zabytkowych,
• wdrożyć mechanizmy zachęcające inwestorów do adaptacji i remontów obiektów zabytkowych poprzez system zachęt formalno – prawnych , jak ulgi podatkowe lub opłata miejscowa – tzw. opłata konserwatorska,
• podjąć działania edukacyjne w kierunku przemiany świadomości mieszkańców i docenienia regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz ważności planowania przestrzennego,
• utworzyć system informacji miejsko-turystycznej
– obejmujący informację o budynkach zabytkowych i historycznych oraz o postaciach z nimi związanych, z równoczesnym uporządkowaniem chaosu reklamowego, elementów promocji i szyldów (poprzez np. system zachęt, czy nałożenie podatku od reklam)
• wykreować standardy pielęgnacji krajobrazu przyrodniczego i zurbanizowanego
– zadbać o małą architekturę i utrzymanie terenów zielonych na cele rekreacyjne

• rozpocząć szeroką promocję unikalnej architektury Zakopanego poprzez:
- zorganizowanie przy współpracy z Muzeum Tatrzańskim i ewentualnie Muzeum Architektury we Wrocławiu wystawy architektury zakopiańskiej przeznaczonej do wypożyczania zagranicznym muzeom architektury oraz polskim placówkom kulturalnym na świecie.
• nawiązać współpracę z politechnikami i wykorzystać praktyki studentów architektury przy tworzeniu wzorców adaptacji budynków zabytkowych do współczesnych potrzeb.

Pomoc z zewnątrz
Wykazując w ten sposób zaangażowanie w sprawę ochrony swego dziedzictwa kulturowego i krajobrazu miasto może się starać o prawną i finansową pomoc z zewnątrz. Powinniśmy :
1. Wytypować obszar Zakopanego, nadający się na kandydowanie do elitarnego i zaszczytnego tytułu Pomnika Historii . Z tytułem tym związane są już teraz ochrona, prestiż i promocja, a najprawdopodobniej już wkrótce będą i wymierne korzyści materialne.
2. Zabiegać o uzyskanie dla Zakopanego statusu miasta o szczególnym znaczeniu dla kultury polskiej, podjąć starania na poziomie rządowym w celu ustanowienia programu rządowego na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i artystycznego niewielkich miast –„historycznych źródeł kultury polskiej”. Należy tu współdziałać z innymi średnimi miastami o szczególnym znaczeniu historycznym i artystycznym, takimi jak: Przemyśl, Gniew, Kłodzko, Paczków. (Proponujemy skorzystanie z wiedzy i pomocy senatora Sepioła i Bożeny Pietras-Goc).
3. Przygotować projekty inwestycyjne z zakresu konserwacji i rewitalizacji dziedzictwa kulturowego i wystąpić o dofinasowanie w ramach wdrażania nowych programów MECHANIZMU FINANSOWEGO EUROPEJSKIEGO OBSZARU GOSPODARCZEGO oraz NORWESKIEGO MECHANIZMU FINANSOWEGO.
4. Opracować projekt rewitalizacji wybranych rejonów miasta w związku z przygotowaniem nowej ustawy o rewitalizacji obszarów zdegradowanych .
( Proponujemy ścisłą współpracę z Urzędem Marszałkowskim, Krzysztofem Markielem i Bożeną Pietras- Goc - ekspertem od pozyskiwania tych środków ).
5. Warto przygotować propozycje programów tematycznych np. konserwacja świeckiej architektury drewnianej dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ( współpraca ze środowiskiem konserwatorskim ).

Uwagi szczegółowe
Wobec kilku poważnych błędów w zapisach miejscowego planu zagospodarowania obszaru „Kościeliska”, wytkniętych przez Andrzeja Pietraszkiewicza – kierownika Delegatury WUOZ w Nowym Targu– konieczna jest pilna rewizja tego planu pod kątem:
• określenia granicy strefy ochronnej od wschodu,
• zmiany dopuszczalnego kąta dachów budynków gospodarczych i komercyjnych: obecnie ≤ 45 °; tradycyjnie : 49 – 54 °,
• niedopuszczenia do zwartej zabudowy,
• zmian w dozwolonej kolorystyce tynków: kolory naturalne tynku, zamiast pastelowych.

To są najważniejsze, konkretne wnioski z naszej eksperckiej konferencji na temat stanu obecnego i perspektyw dziedzictwa kulturowego Zakopanego. Mamy nadzieję, że efektem wcielenia w życie tych rad i postulatów będzie właśnie „przywrócenie świetności” naszego miasta.

(EM)